АРГАНІЗАЦЫЯ ДАСЛЕДЧАЙ ДЗЕЙНАСЦІ МАЛОДШЫХ ШКОЛЬНІКАЎ НА ВУЧЭБНЫХ І ФАКУЛЬТАТЫЎНЫХ ЗАНЯТКАХ ПА БЕЛАРУСКАЙ МОВЕ

НА I СТУПЕНІ АГУЛЬНАЙ СЯРЭДНЯЙ АДУКАЦЫІ

 Аўтар праекта:

Паланевіч  Жанна Анатольеўна,

настаўнік пачатковых класаў сярэдняй

школы № 182 г. Мінска

 АКТУАЛЬНАСЦЬ І АБГРУНТАВАННЕ ПРАБЛЕМЫ

У адпаведнасці з Кодэксам Рэспублікі Беларусь аб адукацыі  асноўнымі мовамі навучання і выхавання ў нашай краiне з`яўляюцца беларуская і руская. Дзяржава гарантуе грамадзянам права выбару навучання і выхавання на адной з дзяржаўных моў Рэспублікi Беларусь, стварае ўмовы для рэалізацыі гэтага права.

Для большасцi малодшых школьнiкаў нашай краiны першай мовай, якую яны чуюць ад бацькоў з΄яўляецца руская мова. Сапраўднае беларускамоўнае асяроддзе для iх звычайна адсутнiчае. Узнiкла сiтуацыя, калi родная мова не з΄яўляецца мовай дзiцячага мыслення. Навучэнцы рускамоўных школ сутыкаюцца са значнымi цяжкасцямi пры вывучэннi беларускай мовы i лiтаратуры.

Праблема засваення беларускай мовы, а таксама адносiнаў да яе  iснуе. Для большасцi вучняў авалоданне беларускай мовай можна параўноўваць з вывучэннем замежнай. Нашыя дзецi жывуць у рускамоўным грамадстве i не адчуваюць запатрабаванасцi ва ўжываннi беларускай мовы ў штодзённай рэальнасцi. Паўстае пытанне: як прызвычаiцца да мовы?

Цi можа нешта зрабiць настаўнiк у дадзенай сiтуацыi? Як пераадолець псiхалагiчны бар΄ер ва ўспрыманнi беларускамоўных вучэбных дысцыплiн? Як зрабiць заняткi больш эмацыянальна прываблiвымi для малодшых школьнiкаў?

Дарэчы, ў вучняў таксама ёсць свае пажаданнi. Дзецям хацелася б як мага менш пiсаць, працаваць па падручнiку. Пажадана, каб на ўроку адбывалася нешта цiкавае: праца ў групах, дыскусii, стварэнне калажаў, праектаў, гульнi, элементы драматызацыi. Такiм чынам, у навучэнцаў ёсць жаданнi, у педагогаў ёсць магчымасцi. Разам мы можам зрабiць навучанне не толькi больш эфектыўным, але i больш радасным.

Арганізацыя даследчай дзейнасці з'яўляецца адным з умоў максімальна эфектыўнага развіцця малодшых школьнікаў.

Даследчая дзейнасць – педагагічная тэхналогія, арыентаваная на набыццё і ўжыванне новых ведаў шляхам самаадукацыі. Метад дае мноства магчымасцяў для творчай ініцыятывы навучэнцаў і педагога, мае на ўвазе іх сяброўскую супрацу,  што стварае дадатковую матывацыю дзіцяці да навукі. Сучаснаму грамадству патрэбныя ініцыятыўныя асобы, здольныя творча думаць і знаходзіць нестандартныя развязкі.

Даследчая дзейнасць каштоўна тым, што падчас яе выканання навучэнцы вучацца самастойна набываць веды, атрымваюць досвед пазнавальнай і навучальнай дзейнасці. Калі вучань атрымае ў школе даследчыя навыкі, навучыцца аналізаваць яе, абагульняць, бачыць тэндэнцыю, супастаўляць факты, рабіць высновы і зняволенні, то ён у сілу больш высокага адукацыйнага ўзроўню лягчэй будзе адаптавацца ў далейшым жыцці, будзе жыць творчым жыццём.

Засваенне беларускай мовы на І ступені агульнай сярэдняй адукацыі закладвае трывалы фундамент моўнай падрыхтоўкі вучняў, які неабходны для працягу навучання і паўнавартаснага далучэння да культурнага жыцця ў грамадстве. Беларуская мова, як родная, забяспечвае развіццё асобы вучня, яго схільнасцей і здольнасцей да сацыяльнага самавызначэння, садзейнiчае атрыманню прадметных ведаў і фарміраванню навуковага светапогляду. 

МЭТА	Развіццё інтэлектуальна-творчага патэнцыялу малодшага школьніка праз развіццё і дасканаленне даследчых здольнасцяў і навыкаў даследчых паводзін
АБ’ЕКТ	Працэс навучання на І ступені ступені агульнай сярэдняй адукацыі, накіраваны на арганізацыю даследчай дзейнасці вучняў на вучэбных і факультатыўных занятках па беларускай мове.
ПРАДМЕТ	Педагагічныя ўмовы арганізацыі даследчай дзейнасці малодшых школьнікаў.
ГІПОТЭЗА	Даследчая дзейнасць малодшых школьнікаў будзе паспяховай пры выкананні наступных педагагічных умоў: Распрацаванне прынцыпаў, формы і сродкаў кіравання працэсам даследчай дзейнасці навучэнцаў. Азнаямленне малодшых школьнікаў з утрыманнем і тэхнікай выканання даследаванняў. Фармаванне ў вучняў ўменняў самастойнай працы. Фармаванне ўменняў самакантролю вучняў. Развіццё творчых здольнасцяў і ініцыятывы навучэнцаў.
ЗАДАЧЫ ПРАЕКТА	Навучыць правядзенню навучальных даследаванняў малодшых школьнікаў. Развіваць творчую даследчую актыўнасць дзяцей. Стымуляваць у дзяцей цікавасць да беларускай мовы. Ужыццявіць супрацу ў сістэме настаўнік - бацькі - вучань. Спрыяць ажыццяўленню пераемнасці ў навучанні вучняў І і ІІ ступені агульнай сярэдняй адукацыі.
ПРАГНАЗУЕМЫЯ ВЫНІКІ	Дасканаленне ўзаемадзеяння навучэнцаў, педагога, бацькоў для падвышэння якасці ведаў. Развіццё пазнавальных функцый школьнікаў. Засваенне досведу творчай дзейнасці, уменне кампетэнтна выкладаць вынікі даследаванняў. Забяспячэнне канкурэнтаздольнасці навучэнцаў пры абароне даследчай работы на  раённым  ігарадскім фэсце праектна-даследніцкіх работ вучняў  пачатковых класаў «Спазнанне і творчасць». Рацыянальна скарыстаць матэрыяльна-тэхнічную базу школы.
НАВІЗНА	У рамках пачатковай школы пры арганізацыі навучання надаецца ўвага развіццю такіх даследчых уменняў навучэнцаў як пабудову гіпотэз (як у навучальным працэсе, так і ў сям'і, скарыстаючы кожныя побытавыя сітуацыі, тэмы з навучальных дапаможнікаў), планаванне, арганізацыя назіранняў, збор і апрацоўка інфармацыі, выкарыстанне і ператварэнне інфармацыі для атрымання новых ведаў. Гэта дазволіць ужыццявіць пераход ад засваення вялікага аб'ёму інфармацыі да ўменняў працаваць з інфармацыяй, фармаваць творчую асобу. Асноўны кірунак работы ўлучае элементы даследавання, што маюць «даступную навізну».
МЕТАДЫ РЭАЛІЗАЦЫІ ПРАЕКТА	Навукова-тэарэтычныя: Вывучэнне нарматыўнай дакументацыі. Вывучэнне навуковай і метадычнай літаратуры. Распрацоўка сістэмы сумеснай дзейнасці настаўніка і бацькоў. Распрацоўка алгарытма арганізацыі даследчай дзейнасці вучняў І ступені агульнай сярэдняй адукацыі. Абагульненне атрыманага вопыту. Эмпірычныя: Правядзенне дыягнастычных працэдур, апытанняў бацькоў, навучэнцаў, настаўнікаў пачатковых класаў. Ацэнка ўмоў правядзенняў даследчай дзейнасці вучняў, інфармацыйна-метадычнай базы. Памен досведам работы падчас правядзення майстар-класаў, удзелу ў семінарах, паседжаннях метадычнага з'яднання настаўнікаў І ступені агульнай сярэдняй адукацыі.

  

ХАРАКТАРЫСТЫКА АСНОЎНЫХ ВІДАЎ РЭСУРСАЎ

ІНТЭЛЕКТУАЛЬНЫЯ	-                     Настаўнікі пачатковых класаў -                     Бацькі вучняў.
ТЭХНАЛАГІЧНЫЯ	-                     План мерапрыемстваў па рэалізаціі практа. -                     Маніторынгавыя даследванні па праекту.
МАТЭРЫЯЛЬНЫЯ	-                         Неабходнае праграмнае забеспячэнне. -                      Магчымасці выхаду ў Інтэрнет.
ТЭХНІЧНЫЯ	База: -                     Кабінеты пачатковых класаў. -                     Бібліятэка. Абсталяванне: -                     Камп’ютар. -                     Сканэр.
ІНФАРМАЦЫЙНЫЯ	Школьны сайт, блогі і форумы сістэмы адукацыі, перыядычныя выданні.
ФОРМЫ І ВІДЫ ІНФОРМАЦЫІ АБ ПРАЕКТНАЙ ДЗЕЙНАСЦІ	Работа над гэтым праектам асветлена на паседжаннях метадычнага аб’яднання настаўнікаў пачатковых класаў, на педагагічных саветах. Плануецца падрыхтоўка матэрыялаў да публікацыі ў газетах і часопісах.
ФІНАНСАВАННЕ	Дадатковае фінансаванне праекта адсутнічае.

ЭТАПЫ РЭАЛІЗАЦЫІ ПРАЕКТА

І. Падрыхтоўча-арганізацыйны

Мэты этапа:	Стварэнне ўмоў для аб'ектыўнай ацэнкі дзейснасці працы педагогаў па выкарыстанні магчымасцяў даследчай  працы навучэнцаў  у адукацыйным працэсе на 1 ступені агульнай сярэдняй адукацыі.
Задачы этапа:	Анкетаванне педагогаў, навучэнцаў, бацькоў па вызначэнні актуальнасці і запатрабаванасці тэмы праекта. Вызначэнне мэты, заданняў, формаў і метадаў працы над праектам, проектаванне меркаванага выніка. Прэзентацыя сістэмы работы над тэмай праекта (бацькоўскі сход).
Вынік:	Вызначэнне прыярытэтных кірункаў праекта. Распрацоўка праекта, стварэнне плана реалізацыі. Правядзенне бацькоўскага схода “Арганізацыя даследчай дзейнасці з навучэнцамі”. Вызначэнне магчымасцяў выкарыстання ў сістэме: настаўнік - вучань - бацькі.

ІІ. Інфармацыйны 

Мэта этапа:	Накапленне і сістэматызацыя неабходнага вучэбна-метадычнага матэрыялу для аптымальнага выкарыстання магчымасцяў даследчай дзейнасці вучняў.
Задачы этапа:	Распрацаваць накірункі пошуку інфармацыі. Арганізаваць работу па накапленні метадычнага і даведачнага матэрыялу для настаўнікаў і вучняў. Стварыць праграму работы па тэме праекта. Стварыць план эксурсій.
Прагназуемы вынік этапа:	Стварэнне інфармацыйна-метадычнай базы па тэме пректа. Зацвярджэнне праграмы работы па тэме. Зацвярджэнне на бацькоўскім сходзе плана правядзення экскурсій.

 

ІІІ.Практычна-змястоўны

Мэта этапа:	Развіццё інтэлектуальна-творчага патэнцыялу малодшага школьніка праз развіццё і дасканаленне даследчых здольнасцяў і навыкаў даследніцкіх паводзін.
Задачы этапа:	-               Навучыць правядзенню навучальных даследаванняў малодшых школьнікаў. -               Развіваць творчую даследчую актыўнасць дзяцей. -               Стымуляваць у дзяцей цікавасць да беларускай мовы. - Ужыццявіць супрацу ў сістэме настаўнік - бацькі - вучань. - Спрыяць ажыццяўленню пераемнасці ў навучанні вучняў І і ІІ ступені агульнай сярэдняй адукацыі.
Прагназуемыя вынікі этапа:	-               Удасканаленне ўзаемадзеяння навучэнцаў, педагога, бацькоў для падвышэння якасці ведаў. -               Развіццё пазнавальных функцый школьнікаў. - Засваенне досведу творчай дзейнасці, уменне пісьменна і кампетэнтна выкладаць вынікі даследаванняў. - Забяспячэнне канкурэнтаздольнасці навучэнцаў прыабароне даследчай працы на  раённым  і гарадскім фэсце праектна-даследніцкіх работ вучняў  пачатковых класаў «Спазнанне і творчасць». - Рацыянальнае выкарыстанне матэрыяльна-тэхнічнай базы школы.

 ІV.Рэфлексіўна-ацэначны

Мэта этапа:	Абагульненне атрыманага вопыту, падвядзенне вынікаў рэалізацыі праекта
Задачы этапа:	Правесці выніковае анкеціраванне настаўнікаў пачатковых класаў, вучняў, бацькоў для ацэнкі мэтаздольнасці існавання даследчай дзейнасці вучняў у пачатковых класах. Падвесці вынікі рэалізацыі праета. Уявіць матэрыялы праекта праз сеткавае метадычнае ўзаемадзеянне. Памен досведам працы, выступ аўтараў праекта ў педагагічным друку, на міжраённых метадычных з'яднаннях.
Прагназуемыя вынікі этапа:	Укараніць матэрыялы праекта ў практыку працы настаўнікаў пачатковых класаў. Стварыць інфармацыйна-метадычную базу для аптымальнага выкарыстання магчымасцяў даследчай дзейнасці навучэнцаў на 1 ступені агульнай сярэдняй адукацыі. Павысіць матывацыю вучняў да вывучэння роднай мовы. Размясціць матэрыялы праекта на сайце школы. Апублікаваць матэрыялы праекта на старонках педагагічных выданняў.

 АПІСАННЕ ДЗЕЙНАСЦІ

Галоўная мэта вывучэння беларускай мовы ў школах з рускай мовай навучання – авалоданне вучнямі функцыянальнымі сродкамі беларускай мовы для эфектыўнага іх выкарыстання ў розных сітуацыях  моўных зносін. «Дзіця, якое не прывыкла разумець сэнс слова…і не атрымала навыку карыстацца ім свабодна ў мове, заўсёды будзе пакутаваць ад гэтага недахопу”, -- з гэтымі словамі К.Дз.Ушынскага цяжка не пагадзіцца. Нельга ўявіць сучаснага  чалавека, які закліканы вырашаць складаныя сацыяльныя задачы , не здольным ясна выказваць свае думкі. Важна, пачынаючы з пачатковай школы, шукаць шляхі для стварэння ўмоў паспяховага ўзбагачэння і пашырэння  слоўнікавага запасу.

Улічваючы той факт, што цікавасць з’ўляецца лепшым стымулам да навучання, неабходна iмкнуцца выкарыстоўваць кожную магчымасць, каб навучыць дзіця сродкамі даследчай дзейнасці ў працэсе навучання мове.

Да стварэння даследчай працы прыцягваем бацькоў сваіх вучняў. Мы даем ім магчымасць зблізіцца са сваімі дзецьмі, беручы ўдзел у даследчай дзейнасці. У студзені праводзяцца бацькоўскія сходы першых класаў, дзе  падрабязна  расказваецца пра значнасць даследчай работы вучняў,бацькі  знаёмяцца са структурай даследчай працы на працягу пачатковай школы. У верасні на бацькоўскіх сходах у другім класе  зацвярджаецца план правядзення экскурсій.

Спецыфіка даследчай работы ў пачатковай школе складаецца ў сістэматычнай накіравальнай, стымуляцыйнай і карэктоўнай ролі настаўніка. Галоўнае для настаўніка – захапіць і “заразіць” дзяцей, паказаць ім значнасць іх дзейнасці і ўсяліць упэўненасць у сваіх сілах.

З першага класа  патрэбна залучаць сваіх навучэнцаў у міні-даследаванні,  улучаю гэты выгляд дзейнасці ва ўсе адукацыйныя вобласці пачатковай школы. У першым і другім класе амаль усе работы носяць калектыўны характар, тэматыка вызначаецца настаўнікам, але кожны вучань робіць свой унёсак у агульную працу, гэта прывучае дзяцей працаваць у калектыве, ставіць агульныя інтарэсы вышэй сваіх. У трэцім і чацвёртым класе многія вучні ўжо ведаюць, які прадмет ім цікавы, могуць самі выбраць тэму даследавання. Настаўнік можа і павінен толькі “падпіхнуць” іх да слушнага выбару, папрасіўшы адказаць на наступныя пытанні:

Што мне цікава больш за ўсё?

Чым я найчасцей займаюся ў вольны час?

Пра што хацелася б пазнаць як мага больш?

Чым я мог бы ганарыцца?

Цяжка ўявiць сабе ўрок беларускай мовы, падчас якога не адбываецца лексiчная работа. Узбагачэнне лексiчнага запасу вучняў з΄яўляецца адной з прыярытэтных навучальных задач. Сярод разнастайных практыкаванняў значнае месца павiнны займаць практыкаваннi лексiчнага характару. Яны накiраваны на пашырэнне актыўнага слоўнiка дзяцей, выпрацоўку ўмення выбраць патрэбнае слова для выражэння сваёй думкi. На кожным уроку дзецi знаёмяцца з новымi словамi, але часцей за ўсё знаёмства гэта носiць сiтуацыўны характар. Сустрэлася незнаёмае слова – мы яго растлумачылi або пераклалi на рускую мову.

Уменнi, якiмi павiнны авалодваць дзецi ў школе, могуць фармавацца натуральным шляхам падчас работы па тэме. Тэматычны падыход дае магчымасць арганiзаваць навучальную дзейнасць вакол тэм, праблем i пытанняў, якiя сапраўды цiкавяць вучняў. Узбагачэнне лексiкi дзяцей праз увядзенне груп слоў, аб΄яднаных па прынцыпу сэнсавай блiзкасцi дазваляе сфармаваць асацыятыўны шэраг памiж словамi, i падчас маўленчай дзейнасцi пошук патрэбнага слова адбываецца не хаатычна, а ўнутры пэўнай тэматычнай групы слоў.

Работа над тэмай прадугледжвае ажыццяўленне наступных этапаў:

1. Стварэнне матывацыi для работы над тэматычным блокам.
2. Знаёмства з новымi словамi i выразамi.
3. Стварэнне ўмоў для трывалага засваення новай лексiкi i выкарыстання яе ў гутарковых сiтуацыях:
   • складанне словазлучэнняў i сказаў;
   • развучванне вершаў, скорагаворак, прыказак i прымавак i г.д.;
   • чытанне тэкстаў, дзе ўжываюцца словы па тэме.
4. Выкананне творчых заданняў ў межах дадзенай тэмы.

Немагчыма акрэслiць дакладную колькасць тэм цi нейкiм чынам абмежаваць працу ў рамках канкрэтнага тэматычнага блока. Прапанаваныя тэмы з’яўляюцца толькi арыентырам для настаўнiкаў. Лексiчны мiнiмум вучня пачатковых класаў павiнен складацца з наступных тэматычных блокаў: колеры; поры года: надвор’е, месяцы, тыдзень; адзенне i абутак; посуд і прыгатаванне ежы; школа; дом; вулiца; транспарт; звяры: птушкi, рыбы, насякомыя; садавiна i гароднiна: кветкi, дрэвы, грыбы, ягады;  сям’я; маўленчы этыкетчалавек, часткi цела; настрой: эмацыянальны стан чалавека. Паколькi ў гэтым ўзросце пераважае канкрэтна-вобразнае мысленне, то лексiчны матэрыял павiнен быць звязаны з тым, што акружае вучня ў рэальным жыццi. Гэта тое, што можна апiсаць простымi беларускiмi словамi. Зразумела, што ў першую чаргу вучнi павiнны засвоiць тыя словы, якiя iм спатрэбяцца ў рэальных гутарковых сiтуацыях, словы, якiя найбольш часта ўжываюцца ў штодзённай моўнай практыцы.

Дзецям малодшага школьнага ўзросту ўласцiвыя асаблiвыя здольнасцi да засваення мовы. Яны лёгка i з цiкаўнасцю запамiнаюць новыя словы i моўныя звароты, авалодваюць рознымi лiнгвiстычнымi канструкцыямi. Асаблiва, калi прапанаваць iм новую лексiку ў прываблiвай форме.

Міні-даследаванне «Адгадай слова»:

1) загадаць слова «коцік» рознымі спосабамі (мімікай, жэстамі, гукамі, словамі);

2) панаглядаць, колькі разоў было адгадана слова;

3) вынікі занесці ў табліцу;

4) зрабіць выснову.

Выснова: пры камунікаванні адзін з адным без слоў не абыйсціся.

Даследаванне словаўтварэнняў.

Як вы ведаеце, словы ўтвараюцца з дапамогай:

- прыставак: чытаў – прачытаў;

- прыставак і суфіксаў: вада – падводнік;

- складанні каранёў: пара + воз – паравоз.

Ад аднаго кораня можа быць утворана шмат слоў – да 20, а тое і да 30 слоў. Прасачыць, як утвараюцца ланцугі слоў, - гэта даследаванне.

Даследаванне прыказак.

Прыказкі кароткія, мудрыя і заўсёды з разыначкай. У якім выпадку кожную з іх дарэчы спажыць?

«Лепш нагою запнуцца, чым мовай».У гэтай прыказцы ўтоены сэнс: не так скажаш – ужо не выправіш. Слова не верабей, выляціць – не зловіш. Словы «запнуцца мовай» трэба разумець: «не тое сказаць, што трэба» ці «не так бы мовіць, як вынікала б».

Дзецям можна прыдумаць сюжэты на прыказкі: з падзеямі, дыялогамі; г.зн. скласці невялікія аповеды. Прыказку кожны абірае сам, сюжэт – тым больш без чужой дапамогі. У такой працы вучні атрымваюць навыкі самаадукацыі.

А з якім задавальненнем дзеці, працуючы ў групах, складаюць тэматычныя слоўнікі.

На кожную тэму можна скласці слоўнік, у ім будзе асноўнае, вядучае, ключавое слова. Вось прыклад:

Тэма «Слоўнік аматара грыбоў».

Ключавыя словы: ядомыя грыбы, грыбовішчы, гатаванне грыбоў.

Ядомыя грыбы: баравік, грузд, рыжык і г.д.

А далей – самі!

Пра кожны выгляд грыбоў можна расказаць цэлыя гісторыі.

Даследаванне  «Крылатыя словы і выразы»

Даследаванне агадвае арганізацыю самастойных дзіцячых даследаванняў, накіраваных на атрыманне ведаў пра багацце роднай гаворкі, пра беларускую мову як вылучнай каштоўнасці ў жыцці грамадства, кожнага асобнага чалавека.

Мэта: прышчапляць каханне і павагу да роднай мовы.

Заданні:

1.      Фармаваць уменні і навыкі самастойнай працы з рознымі крыніцамі інфармацыі, развіваць уменні аналізаваць інфармацыю, вылучаць галоўнае, абагульняць і рабіць высновы.

2.      Вучыць дзяцей структураваць інфармацыю, выкладаць свае думкі вусна і пісьмова.

3.      Дасканаліць у дзяцей навыкі працы ў групе.

4.      Пашырыць уяўленні дзяцей пра родную мову, пра яго шматстатнасць.

Праблемнае пытанне: Ці можа гаворка быць багатай?

Работа ў групах:

1.     Стварэнне крыжаванкі «Гаворка».

2.     Даследаванне «Што любяць чытаць мае аднакласнікі?»

3.     Выраб буклета «Гэтыя мнагазназныя словы» (адназначныя словы, шматзначныя словы, простае і пераноснае значэнне слоў).

4.     Стварэнне мультымедыйнай прэзентацыі «Крылатыя словы і выразы».

Афармленне вынікаў работы: крыжаванка, табліца з вынікамі даследаванняў, буклеты, электронная прэзентацыя.

Даследванне «Прыказкі ў сучасным свеце»

Мэты:

•        папоўніць актыўны слоўнікавы запас навучэнцаў прыказкамі;

•        удакладніць сэнс і значэнне кожнай з іх;

•        навучыцца ўжываць іх у гаворкі;

•        самастойна стварыць кнігу – складанку «Любыя прыказкі», у якой сабраць тэматычныя прыказкі беларускага народа і прыказкі, прыдуманыя вучнямі;

•        даць тлумачэнне прыказкам;

•        намаляваць да прыказак ілюстрацыі.

Заданні:

•        правесці дыягностыку ўзроўню ведаў прыказак у дзяцей,

•        правесці ацэнку атрыманых вынікаў,

•        навучыць школьнікаў самастойна шукаць патрэбную інфармацыю з выкарыстаннем розных крыніц, мяняцца інфармацыяй;

•        развіваць творчыя здольнасці вучняў;

•        стварыць рукапісны варыянт кнігі «Любыя прыказкі вучняў»,

•        мастацка яго аформіць.

Праблемнае пытанне: Як нараджаюцца прыказкі?

Афармленне вынікаў дзіцячых даследаванняў: афармленне кнігі прыказак, у якой кожны вучань уяўляе сваю старонку (прыказка, тлумачэнне, ілюстрацыя).

Падвядзенне вынікаў: урок – прэзентацыя «Прыказкі ў сучасным свеце».

Для стварэння найлепшага развівальнага асяроддзя для навучання даследчым навыкам дзяцей малодшага школьнага ўзросту неабходна выкананне настаўнікам наступных умоваў:

- прадметна-развівальнае асяроддзе трэба ствараць такім чынам, каб дзеці не баяліся рызыкаваць у працэсе навучання, працавалі як у супрацы з іншымі дзецьмі, так і самастойна;

- фізічная прастора павінна дазваляць вучням вольна хадзіць па памяшканні класа, заахвочваць іх рабіць выбар і актыўна вучыцца;

- неабходна забяспечыць дзецям індывідуальныя месцы для захоўвання асабістых рэчаў;

- трэба выкарыстоўваць матэрыялы, адпаведныя ўзроўню развіцця дзяцей (разам з матэрыяламі, распрацаванымі педагогам), якія адлюстроўваюць розныя палавыя і ўзроставыя асаблівасці навучэнцаў;

- неабходна заахвочваць да гульні, эксперыментавання, “даследавання” з выкарыстаннем шматмэтавых матэрыялаў, якія прадугледжваюць творчыя вырашэнні; – належыць размяркоўваць творчыя працы дзяцей у класе на ўзроўні іх вачэй;

- трэба выкарыстоўваць вучэбныя заданні, якія пабуджаюць самастойна шукаць інфармацыю ў розных крыніцах (слоўнікі, энцыклапедыі, Інтэрнэт і г.д.);

- варта пашыраць педагагічныя рэсурсы, выкарыстоўваць магчымасць мясцовай супольнасці (бібліятэкі, прадпрыемствы, сябры супольнасці, грамадскія аб’яднанні, бацькі, эксперты і г.д.)

Такім чынам, стварэнне ў класе прадметна-развівальнага асяроддзя, якое стымулюе даследчы пошук дзіцяці, з’яўляецца першым элементам арганізацыі даследчай дзейнасці ва ўмовах пачатковай школы.

Другім элементам  з’яўляецца даследчая практыка дзяцей. Добра, калі ў класе будзе арганізаваны спецыяльны “час даследавання”– частка навучальнага дня, калі дзеці працуюць самастойна, абмяркоўваюць пытанні, якія іх насамрэч цікавяць, даследуюць іх з розных бакоў.

Настаўніку неабходна вылучаць час на працягу навучальнага года, калі дзеці маглі б займацца распрацоўкай любых цікавых для іх у даследчым плане пытанняў. Дзяцей лёгка зацікавіць у атрыманні новых ведаў, калі яны актыўна ўдзельнічаюць у працэсе іх атрымання. Задача настаўніка – знайсці розныя спосабы пачуць сваіх вучняў.

Вельмі проста забыць аб багацці дзіцячага светаўспрымання, прымусіць вучняў няўхільна трымацца вучэбнага плана. Прафесіяналізм настаўніка палягае ў тым, каб стварыць такое асяроддзе ў класе, дзе дзіцячыя ідэі і інтарэсы арганічна ўпішуцца ў навучальны план, дзе дзеці змогуць мысліць незалежна, задаючы пытанні, высоўваючы ідэі, паведамляючы пра іх настаўніку рознымі спосабамі.

Трэцім элементам у арганізацыі даследчага навучання ў пачатковай школе з’яўляецца назіранне за рухам наперад кожнага вучня. Большасць настаўнікаў знаёмы з цяжкімі на ўздым ці нядбайнымі вучнямі, з тымі, каму заўседы патрабуецца дапамога і падтрымка – і не здзіўляюцца, калі такія дзеці губляюцца ў ходзе індывідуальнай працы. Напрыканцы кожнага “часу даследавання” можна прапанаваць вучням запоўніць невялікі аркуш – апытанне аб ходзе даследчай дзейнасці:

• Што цікавага ты можаш паведаміць аб працэсе сваёй працы?

• Ці сутыкаўся ты з цяжкасцямі?

• Што яшчэ ты хацеў бы паведаміць пра сваю працу?

Такія рэфлексіўныя нататкі даюць уяўленне аб тым, чым займаецца кожны вучань на пэўным этапе, з якімі цяжкасцямі сутыкаецца, чым збіраецца займацца далей.

Некаторым дзецям цяжка фармуляваць гіпотэзы, бачыць праблемы, задаваць пытанні, знаходзіць інфармацыю ў тэксце, таму чацвёртым элементам даследчага навучання з’яўляецца трэнінг даследчых здольнасцяў.

Уменні і навыкі, неабходныя ў даследчай дзейнасці: уменне бачыць праблемы, задаваць пытанні, вылучаць гіпотэзы, даваць тлумачэнні паняццям, класіфікаваць, назіраць, уменні і навыкі правядзення эксперыментаў; рабіць высновы, даказваць і абараняць сваі ідэі. У гэты спіс можна дабавіць важныя ўменні працы з крыніцамі інфармацыі.

Уменне працаваць з рознымі крыніцамі інфармацыі

Адна з праблемаў, з якой сутыкаюцца навучэнцы пачатковых класаў – гэта няўменне вылучаць галоўнае ў тэксце і рабіць пазнакі у працэсе чытання, таму на ўроках і ў пазаўрочны час трэба праводзіць заняткі з дзецьмі, на якіх можна расказаць, як правільна карыстацца зместам, алфавітным паказнікам, гласарыем і бібліяграфіяй. На розных уроках у пачатковай школе неабходна вучыць дзяцей самастойна складаць просты план, схемы, табліцы пры вывучэнні тэкста падручніка, вучыцца рэгулярна звяртацца да падручніка ды іншых крыніц інфармацыі пры праверцы якасці выкананай працы, самастойна выбіраць і чытаць дзіцячыя кнігі, дзіцячую перыёдыку, выкарыстоўваць размешчаныя там матэрыялы на ўроках і ў пазаўрочны час.

 

Уменне вылучаць гіпотэзы

Гіпотэза – гэта меркаванне аб заканамернай сувязі з’яваў. Дзеці часта выказваюць самыя розныя гіпотэзы наконт таго, што бачаць, чуюць і адчуваюць. Мноства цікавых гіпотэзаў нараджаецца ў выніку спробаў пошуку адказаў на ўласныя пытанні. Гіпотэза – гэта прадбачанне падзеяў. Першае, што вымушае гіпотэзу паўстаць – гэта праблема. Спробы праверкі гіпотэзаў звычайна падзяляюцца на дзве групы: тэарэтычныя і эмпірычныя. Першыя дапускаюць апору на логіку і аналіз іншых тэорыяў (ведаў), у рамках якіх гэтая гіпотэза вылучана. Эмпірычныя спосабы праверкі гіпотэзаў дапускаюць назіранні ды эксперыменты. Выказваючы гіпотэзу, часцей карыстаюцца словамі: можа быць…, дапусцім…, мяркуем…, магчыма…, што калі…

Можна прапанаваць заданні для трэніроўкі ўменняў выпрацоўваць гіпотэзы і розныя ідэі. Трэбы прыдумаць як мага болей гіпотэзаў і правакацыйных ідэяў, якія тлумачаць, што бы здарылася, “калі б чараўнік выканаў тры самых галоўных жаданні кожнага чалавека на Зямлі”.

Уменне задаваць пытанні

У працэсе даследавання, як і любога пазнання, пытанне грае адну з ключавых роляў. Пытанне звычайна разглядаецца як форма выказвання праблемы. Пытанне скіроўвае мысленне дзіцяці на пошук адказу, пабуджаючы патрэбу ў пазнанні.

У працэсе трэнінгавых практыкаванняў важна выкарыстоўваць такія спосабы навучання, якія назапашваюць веды, развіваюць мысленне, даюць магчымасць выказваць уласныя погляды ды ідэі кожнаму вучню.

Даследчы пошук выяўляе і актывізуе моцныя бакі развіцця кожнага дзіцяці!

Пры пошукавай працы розніца ў адорнасці дзяцей выяўляецца куды меней, чым у межах традыцыйнай класна-урочнай сістэмы. Калі дзеці дзеляцца паміж сабою ідэямі і пытаннямі, навучаюць адно аднаго таму, што цікава – розніца ў акадэмічным узроўні практычна нябачная.  У працэсе даследчай дзейнасці дзецям дазволена працаваць у сваім тэмпе, выбіраць той узровень цяжкасці, які ім па сілах, акрамя таго, дэманстраваць свае бачанне свету. Усе гэта ўзмацняе ўпэўненасць вучня у сваіх здольнасцях вучыцца і мысліць.

Асабліва бачнай гэтая перамена будзе для тых дзяцей, у якіх дагэтуль была нізкая самаацэнка. Даследаванне пабуджае іх спрабаваць свае сілы ў тым, што раней не атрымлівалася ці выклікала трывогу.

Пры арганізацыі даследавання прапануем навучэнцам наступны план работы:

Тэма даследчай работы. Як будзе звацца маё даследаванне?

Уводзіны. Актуальнасць праблемы. У чым патрэба маёй работы?

Мэта. Што я хачу даследаваць?

Гіпотэза даследавання. Для чаго я хачу правесці даследаванне?

Заданні даследавання.

Дата і месца правядзення майго даследавання.

Методыка работы. Якім чынам я праводзіў даследаванне?

Апісанне работы. Мае вынікі даследавання.

Высновы. Ці выканаў я тое, што задумаў? Што апынулася цяжкім у маім даследаванні, чаго не атрымалася выканаць.

Скарыстаная літаратура.

Дадаткі.

Кожны даследчы праект павінен быць абаронены. Для гэтага патрэбна адмысловая падрыхтоўля. Дадзены этап у працы многія прапускаюць, завучваючы тэкст самай працы, што з'яўляецца грубай памылкай.

Падрыхтавацца да абароны можна наступным чынам:

1. Вылучыць з тэксту асноўныя паняткі і даць ім вызначэнні:

а) растлумачэнне праз прыклады

б) апісанне,

у) характарыстыка,

г) параўнанне,

д) адрозненне.

2. Выявіць і пазначыць усе заўважаныя парадоксы.

3. Расставіць па важнасці асноўныя ідэі.

4. Прапанаваць параўнанні і метафары.

4. Зрабіць высновы і змеркаванні.

5. Паказаць магчымыя шляхі далейшага вывучэння праблемы.

6. Падрыхтаваць тэкст даклада (на 5-7 мінуць)

7. Падрыхтаваць сродкі навочнага ўяўлення даклада.

Самаму дзіцяці падрыхтавацца да абароны вельмі цяжка, тут патрэбна дапамога настаўніка і бацькоў. Нават вельмі добра падрыхтаваныя дзеці на публіцы губляюцца, вельмі дапамагае мультымедыйнае суправаджэнне. Сваёй працай мы імкнёмся накіраваць дзейнасць вучняў у патрэбнае і карыснае для іх рэчышча. Знойдзены матэрыял мы праглядаем, адначасна высвятляецца, што трэба правесці анкетаванне, апытанне ці эксперымент, падабраць фатаграфіі, пабудаваць дыяграмы, згатаваць прэзентацыю. Гатовы матэрыял мы разам афармляем, і дзіцё рыхтуецца выступаць на класнай навукова-практычнай канферэнцыі. Пасля галасавання супольна з дзецьмі мы адбіраем кандыдатур для ўдзелу ў школьнай навукова-практычнай канферэнцыі.

Вынікам даследчай работы можа быць выступ на дзіцячай канферэнцыі. У адрозненне ад «сталай» канферэнцыі тут трэба стварыць «сітуацыю поспеху» для кожнага школьніка. Кожную працу незалежна ад яе якасці трэба пахваліць, каб у дзіцяці паўстала жаданне працягваць даследчую дзейнасць.

Выкарыстанне даследчага метаду ў практыцы выкладання і арганізацыі працэсу спазнання малодшага школьніка мае вялікае значэнне, бо дазваляе забяспечыць пошукавую арыентацыю вучняў, накіраваную на творчае развіццё асобы, назапашанне ў якія вучацца пэўных пэўна-абразовых уяўленняў пра атачальную рэчаіснасць, фактычных ведаў, якія з'яўляюцца грунтам для наступнага іх усведамлення, узбагачэння, расчынення прычын і ўзаемасувязяў у наваколлі дзяцей свеце.

Выконваючы даследаванні ў групах, дзеці і моцныя, і слабыя маюць магчымасць развіць лідарскія якасці. Удзел у даследчай дзейнасці павялічвае ўпэўненасць у сабе, што дазваляе паспяховей вучыцца.

Калі навучальны пошук трапляе ў рэчышча ўласных інтарэсаў дзяцей, атмасфера ў класе значна паляпшаецца, дзеці робяцца больш скіраванымі і ўпэўненымі ў сабе. Знікаюць і праблемы з дысцыплінай, у класе паўстае адзінства. Даследчы пошук дазваляе вучню выпрацаваць уласны пункт гледжання і інтэграваць яго ў навучальную праграму. Мэтанакіраванае развіццё даследчых паводзінаў малодшых школьнікаў шляхам пабудовы адукацыйнага працэсу на аснове выкарыстання метадаў самастойнага даследчага пошуку дазволіць вучням дасягнуць поспеху ў сучасным дынамічным сусвеце.

ЛІТАРАТУРА:

1. Кодэкс Рэспублікі Беларусь аб адукацыі  ад 13.01.2011 г. за № 243-3
2. Канцэпцыя вучэбнага прадмета ”Беларуская мова“. I ступень агульнай  сярэдняй адукацыі (для агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання) ад 29.05.2009 № 675
3.  Программа для общеобразовательных школ с русским языком обучения. Мн., 2009

4. Гелясин, А.Е. Научно-исследовательская деятельность школьников как основа творческого развития / А.Е.Гелясин // Адукацыя i выхаванне. 2006. № 5.  Гузеев, В.В. Планирование результатов образования и образовательная технология / В.В.Гузеев // М., 2000

6.  Землянская, Е. Н. Учебные проекты младших школьников / Е. Н. Землянская // Начальная школа. – 2005. – № 9.

7. Иванова, Н. В. Возможности и специфика применения проектного метода в начальной школе / Н.В. Иванова // Начальная школа. – 2004. – № 2.

8. Матяш, Н. В. Психология проектной деятельности школьников в условиях технологического образования / под ред. В. В. Рубцова. – Мозырь : Белый ветер, 2000.

9. Савенков, А. И. Творческий проект, или как провести самостоятельное исследование / А. И. Савенков // Школьные технологии. – 1998. – № 4. – с. 144–148.

10. Савенков, А. И. Исследовательская практика: организация и методика / А. И. Савенков // Одаренный ребенок. – 2005. – №1. – с 30–33.